Czas czytania: ok. 6 min
Dla kogo: dla psychologów, pedagogów, psychoterapeutów pracujących z dziećmi i młodzieżą
W tym artykule:
- dowiesz się w oparciu o jakie dane decydować o rodzaju proponowanej dziecku interwencji,
- poznasz pomysły na przedstawianie modelu ABC Ellisa w różnych grupach wiekowych
- zainspirujesz się i nabierzesz odwagi do własnych eksperymentów w pracy z modelem
O tym czym jest model Ellisa oraz dlaczego nazywam go kamieniem węgielnym psychoterapii możesz przeczytać tutaj.
Co decyduje o czym (i jak) rozmawiamy w gabinecie?
Badania nie dostarczają nam jednoznacznych odpowiedzi na pytanie jaki wiek jest odpowiedni dla podjęcia efektywnych działań terapeutycznych w nurcie CBT, zwracają jednak ogólnie uwagę, że konieczne jest dopasowanie prezentowanych materiałów do aktualnych możliwości psychofizycznych prezentowanych przez dziecko. Praktyka gabinetowa wydaje się akcentować podobną prawidłowość: jasne, konkretne, proste oraz wykorzystujące elementy zabawowe polecenia są zdecydowanie przydatne w sytuacji pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Ten etap rozwoju charakteryzujący się działaniem na konkretach wydaje się być niezbędnym minimum, aby móc z powodzeniem wprowadzać podstawowe zagadnienia obecne na gruncie teorii poznawczo-behawioralnej. Kiedy w gabinecie pojawia się nastolatek – również w zależności od aktualnego etapu rozwojowego oraz osiągniętej dojrzałości – możliwe są dyskusje wokół nieco bardziej skomplikowanych elementów terapii poznawczo-behawioralnej jak np. przekonań pośredniczących czy kluczowych.
Prawdziwym wyzwaniem dla psychoterapeutów pracujących z dziećmi i młodzieżą pozostaje zatem przełożenie często zawiłych, abstrakcyjnych i teoretycznych pojęć obecnych na gruncie teorii poznawczo-behawioralnej na proste, konkretne i użyteczne materiały, które będą miały szansę stać się elementem codziennego życia dziecka.
Wydaje się, że powyższy wstęp akcentuje nam elementy, które są niezbędne do wzięcia pod uwagę kiedy zastanawiamy się, w jaki sposób przedstawić dziecku fragmenty teoretyczne CBT niezbędne w dalszej pracy z pacjentem w wieku rozwojowym. Do ważnych danych, które należy wziąć pod uwagę należą z pewnością:
- wiek metrykalny dziecka
- poziom aktualnego rozwoju poznawczego oraz przebieg dotychczasowej trajektorii jego rozwoju.
Dodatkowymi czynnikami, które warto wziąć pod uwagę wyznaczając kolejne interwencje będą:
- ustalone na bazie zgłoszonych objawów cele terapeutyczne
- poszerzona konceptualizacja problemów prezentowanych przez dziecko
- oraz gotowość rodziców do współuczestniczenia w terapii.
O ile wiek i przebieg rozwoju, a także aktualny zasób zdolności poznawczych bedą nam dostarczały informacji o tym jakiego rodzaju treści nasz mały rozmówca jest w stanie przyjąć, o tyle konceptualizacja oraz cele terapeutyczne będą nam wskazywały jak bardzo potrzebujemy zatrzymać się przy konkretnych treściach i jakie jest znaczenie ich rozumienia i praktykowania dla ogólnego powodzenia terapii. Pozyskując do współpracy rodziców mamy dodatkową szansę na praktykowanie zdobytych umiejętności poza gabinetem terapeutycznym.
ABC ELLISA w praktyce gabinetowej
O znaczeniu tego modelu w pracy terapeutycznej pisałam już wcześniej tutaj, wskazując na jego użyteczność zarówno dla terapeuty, jak i dla pacjenta. W tej części postaram się wskazać źródła, w których można znaleźć ciekawe materiały do pracy z pacjentami w wieku rozwojowym:
- Książka Paula Stallarda „Czujesz tak, jak myślisz”
Odpowiednie dla: młodszy wiek szkolny 8-10 oraz młodsze nastolatki 11-12/13
W tej pozycji książkowej można znaleźć karty pracy wraz z objaśnieniami, które pomagają wprowadzić rozmaite zagadnienia do praktyki terapeutycznej. Z modelem ABC autor zapoznaje dziecko posługując się metaforą magicznego koła i negatywnej pułapki. Zestawienie koła z pułapką pomaga zwrócić uwagę, na fakt, że to myśli powodują uczucia oraz mają wpływ na wybierane zachowania. W tej książce znajdziecie także ćwiczenia do pracy z poszczególnymi elementami modelu: myślami, uczuciami i zachowaniami (zarówno w kontekście ich rozpoznawania, jak i modyfikowania).
2. E-book: „Myślę-czuję-działam” od dzieciecapsychologia.pl
Odpowiednie dla: przedszkolaki 6+, dzieci w młodszym wieku szkolnym 7-10, niektóre karty dla nastolatków oraz dorosłych (!)
W tym materiale znajdziecie kilkadziesiąt kart pracy, które pomogą w pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Poszczególne karty wspomagają naukę rozpoznawania myśli, uczuć oraz zachowań, która jest kluczowa dla późniejszej pracy na modelu. Ciekawym pomysłem są kolorowe kostki, które pomagają oswajać się z połączeniem emocje-ciało-myśli-działania, a na bardziej podstawowym poziomie wspomagają rozpoznawanie emocji. W workbooku znajdziecie także ilustrację modelu, którą można wykorzystać do psychoedukacji przeprowadzonej z nastolatkiem czy rodzicem.
3. Książka: „Uczuciometr Inspektora Krokodyla”
Odpowiednie dla: młodszy wiek szkolny 7-10/11 lat
Tytułowy Krokodyl zamienia się w detektywa i zaczyna odkrywać prawidłowości, które rządzą światem emocji. Mamy tutaj krótkie historyjki, które można wykorzystać do rozpoznawania poszczególnych elementów modelu oraz bardzo obrazowo wyjaśnione psychoedukacyjne kawałki. Książka przyda się do wprowadzenia fundamentalnych pojęć z zakresu modelu: emocji, myśli, doznań z ciała oraz zachowań. Do tego bonusem jest uczuciometr na końcu książki, który może pełnić rolę narzędzia służącego do pomiaru natężenia emocji. Bardzo poznawczo-behawioralne narzędzie. Dzieci uwielbiają Inspektora Krokodyla i jego uczuciometr!
4. Mini workbook „Detektyw” dostępny po zapisaniu się do mojego Zasobnika (newslettera dla specjalistów)
Odpowiednie dla: nastolatków 12+
W tym materiale znajdziesz trzy karty pracy wraz z instrukcją, które krok po kroku przeprowadzają cię przez całość interwencji, którą możesz podjąć z nastolatkiem w ramach sesji. Podczas rozmowy zbieracie wszystkie informacje konieczne do wyciągnięcia kluczowych wniosków dodatkowo edukując o poszczególnych elementach modelu. W kartach znajdziesz także planszę, która będzie materiałem do pracy osobistej pacjenta po przeprowadzonej sesji.
5. E-book „Niezbędnik psychoterapeuty CBT cz. I: Główne modele poznawcze w pracy z dziećmi, młodzieżą i ich rodzinami.” dostępny w moim sklepie internetowym (klik-klik w obrazek, aby dowiedzieć się więcej!)
Odpowiednie dla: dzieci 7+
Materiały zawarte w tym eBooku zostały podzielone na 3 części:
Cz. I: Teoria. W tym miejscu znajdziesz opisy głównych modeli poznawczych w ujęciu Ellisa, Becka i Padesky. Dodatkowo przeczytasz o interakcyjnym modelu ABC według Yony Teichman i jego zastosowaniu w konceptualizacji problemu dziecka/nastolatka. Zadaniem tej części jest podsumowanie dostępnej wiedzy oraz jej usystematyzowanie.
Cz. II: Praktyka. W tej części poznasz dwie kluczowe metafory, które pozwolą na wprowadzenie modelu ABC dzieciom w wieku 7+ oraz 12+. Dodatkowo poznasz pomysł na omówienie zagadnienia schematu poznawczego, który przyda się w grupie 15+.* Do każdej z metafor otrzymujesz kompletny zestaw kart pracy wraz z opisem ich zastosowania. Tuż za opisem kart pracy znajdziesz zestaw inspiracji pod postacią ćwiczeń, które możesz wykorzystać z dzieckiem i/lub nastolatkiem w celu potwierdzenia i/lub utrwalenia wniosków wynikających z modelu poznawczego.
Cz. III: Inspiracje. Tutaj przeczytasz scenariusze, które stanowią przykłady organizacji sesji terapeutycznych z wykorzystaniem wszystkich elementów, które możesz znaleźć w tym eBooku. Dodatkowo dostajesz dostęp do przykładowych dialogów terapeutycznych, aby łatwiej wyobrazić sobie przebieg proponowanych interwencji.
*Pamiętaj, że to jedynie rekomendowane przedziały wiekowe. Ostateczną decyzję co do wybory odpowiedniej metafory należy podjąć na podstawie wykonanej wcześniej konceptualizacji.
Drogi Specjalisto! Otwarta głowa oraz uważne słuchanie twoich podopiecznych pozwolą Tobie tworzyć i kreować pomysły „szyte na miarę”. W pracy z modelem przyda się wyobraźnia i wiedza o zainteresowaniach dziecka. „Kajzerek” możecie szukać w tworzonych przez ciebie bajkach, historyjkach czy fragmentach filmów. Pamiętaj, aby utrwalać model i pracować na poszczególnych jego połączeniach, budować zrozumienie. Staraj się także jak najcześciej dostrzegać myśli w wypowiedziach klienta. I pamiętaj: im więcej zabawy i uśmiechu tym większa szansa, że wnioski zostaną zaaplikowane do codziennego funkcjonowania młodego człowieka.
